Zbrodnia na Małym Rynku

Ja się do nich zaliczam i mniemam, że po tym tekście (i po kilku następnych) i Was na uliczkach spotkam, jak szukacie "skarbów" sprzed lat. Do rzeczy jednak.

Wierzbnicki Rynek znacie jak własną kieszeń, ale konia z rzędem temu, kto wie o Małym Rynku. Ten znajduje się w najszerszym miejscu ulicy Spółdzielczej, na wysokości ulicy Krętej. Tej samej, na której widok z żalem odwracam wzrok, bo z taką historią powinna ona być żywą reklamą sztetla sprzed lat.

Mały Rynek, serce niewielkiego i biednego miasta, widywało się tu żebraków, kaleki, handlarki, przekupki i dzieci żyjące z ulicy. Rynsztoki i wieczne błoto nikomu nie przeszkadzały, przecież z tym zrastało się niczym z koszulą na grzbiecie. Handlowano głównie nabiałem, wzdłuż ulicy stały koryta z twarogami, ale z wozów wyzierały także bukłaki z bimbrem, na ścierkach pyszniły się bieluchne placki jęczmienne. Tu i ówdzie połacie słoniny przechodziły z rak do rąk, jak dziewczyna, na którą każdy ma ochotę. Z kontentem cmokano po zakosztowaniu kwaśnej maślanki, w końcu tu była najlepsza.

Nie wiem na ile realny jest taki Mały Rynek, ale moja wyobraźnia właśnie to mi podpowiada. W tą piękną skądinąd sielskość wkrada się II wojna światowa, a potem styczeń 1945 roku. Wydarzenia, które się tu rozegrają na zawsze zmienią oblicze tego miejsca. Już nigdy nie przejdziecie tą ulicą tak, jak do tej pory. A zatem...

Pod adresem Spółdzielcza 2 mieści się kamienica, która mimo upływu lat wciąż robi niesamowite wrażenie.

Tu idzie się snem, a raczej duchem tamtych dni. Budowana jako remiza dla Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbniku, potem zaadaptowana na budynek szkolny, w roku 1922 pod skrzydłami Szymona Konarskiego wierzbnickie dzieci mozolnie ćwiczyły literki. kolejne pokolenia będą się uczyły już w Szkole Podstawowej nr 2, a w latach 45 - 57 w szkole nr 5. Po brutalnym pogromie, jaki dotknął wierzbnicką społeczność żydowską, po likwidacji dzielnicy żydowskiej kamienice ową przejęli Niemcy, urządzając tu koszary dla swojej żandarmerii. I właśnie w Niemcach cała tajemnica tej kamienicy tkwi.

Już przez Starachowice przetoczyła się odwilż wyzwolenia przez Armię Czerwoną, już zdawało się, że w niepamięć odejdą, a przynajmniej zaczną odchodzić, pożogi nienawiści. Nic bardziej mylnego...

Piwnice kamienicy przy ulicy Spółdzielczej 2 kryją w sobie tajemnicę samosądu na jeńcach niemieckich. Mieli się go dopuścić starachowiczanie i żołnierze Armii Czerwonej.

Gryząca chmura dymu otuliła miasto niczym gruby kożuch. W piwnicach starej kamienicy rozgrywał się prawdziwy spektakl śmierci będący koronnym dowodem na to, że za wszystko przyjdzie zapłacić. Wśród donośnego trzasku płomieni...

- Wycie palonych słychać było w całym Wierzbniku - opowiadali świadkowie tamtych wydarzeń. Pamięć, tak czasami wybiórcza pewne rzeczy pamięta jakby na złość sobie. A może dla pamięci świata? Zwęglone zwłoki niemieckich jeńców miały zostać pochowane w ogrodzie Lehmana nad rzeką Młynówką. Do dziś, gdzieś... pewnie (...) zielenieje na wymroczu, a cud rozrasta w zgrozę i bezprawie, jak pisał tak lubiany przeze mnie Leśmian.

Budynek ten, będący miejscem zbrodni, stoi - jak wiecie - do dziś. Jeszcze raz, po wyprowadzce "piątki", był szkołą, mieściła się tu siedziba SP nr 8, było tu także archiwum, obecnie można kupić meble. To historia trudna i bolesna. Sielski Wierzbnik zbroczony krwią, liźnięty pożogą wojenną, wybrzmiał zemstą.

Dziś kamienicę mijamy ot tak, po prostu. Może warto się zatrzymać.

/Aneta Marciniak - przewodnik świętokrzyski/

PS. Powyższa opowieść powstała na bazie tekstu Adama Brzezińskiego.