Pamięć dusz czyli Dziady

Zacznę od tego ostatniego, bo "Dziady" mickiewiczowskie nigdy mi specjalnie do gustu nie przypadły, na szczęście szkołę skończyłam dość dawno i mogę się do tego przyznać. Jeśli czyta to któraś z moich nauczycielek języka polskiego,  to może zrehabilituję się nieco mówiąc, że lubię prozę Żeromskiego, Prusa, ale już na przykład z Lemem mam wspomnienia nieco gorsze. Nieważne, nie w tym rzecz, najważniejsze, że czytam w ogóle. Prawda?

A zatem Dziady, słowiańskie święto obchodzone w nocy z 31 października na 1 listopada, czas magiczny i fantastyczny, czas, w którym styka świat żywych ze światem umarłych. W tę jedną, jedyną noc w roku dusze zmarłych wracają do swoich ukochanych miejsc, do domów rodzinnych i do swoich bliskich. To także pewne zwyczaje i obrzędy, które pomagają Dziadom odnaleźć drogę do siedzib. Ale skąd ten dziad, zapytacie.

Dziad to przodek po prostu, a Dziady to nasze swojskie Zaduszki. I co ciekawe, były czasy, gdy owe dziady świętowano kilka razy do roku, chociaż najważniejsze obchody odbywały się wiosną i jesienią. Na wiosnę obchodzono je 2 maja, jesienią w nocy z 31 października na 1 listopada. Ten magiczny czas wymagał odpowiednich przygotowań, przede wszystkim dusze należało ugościć, im lepsze potrawy, tym większa przychylność przodków. Uczta odbywała się na cmentarzach, a tam lały się miód i wódka, w misach pięknie pachniały kasza, kutia, pyszniły się jaja. Świadomie upuszczano potrawy i wylewano napoje na stół, podłogę lub grób, aby dusze zmarłych mogły się tym posilić, co ciekawe to zjawisko jest często w różnych kulturach, społecznościach i religiach.

Dziady czyli przodkowie często wiązały się w wiarę w Domowników czyli opiekuńcze duchy rodowych siedzib. I to właśnie przodkowie stawali się takimi dobrymi duchami, którzy w drodze w zaświaty, zatrzymali się w rodzinnych progach.Wierzono, ze nie należy wtedy szyć czy tkać, żeby duszy owej nie przywiązać na stałe do domu ani nie ukłuć. Nie wolno było hałasować, ze duszyczki nie wystraszyć. Kolejne obrzędy to takie, które umożliwiają duszom ogrzanie się i wykapanie. Zapewniał to ogień, który miał mieć moc oczyszczania. Ogniska na rozstajach dróg palone były po to, by wskazywać przodkom drogę do rodzinnego domu, zmarznięte mogły się przy nim ogrzać. Palenie w piecu oświetlało drogę i zapraszało do zasiadania przy tym domowym ognisku - właśnie po to pali się dziś znicze.  Ogień uniemożliwiał wejście do wsi duszom niechcianym - samobójców, topielców czy innych gwałtowników. Żeby wzmocnić działanie ognia używano karaboszek - masek drewnianych, kóre rozstawiano dookoła miejsca obrzędów Dziadów.

Dziady to także żebracy. Uważani za łączniów między światami mogli liczyć na wiele przywilejów na dawnych wsiach. Za modlitwy za-duszne dostawali jedzenie, nocleg.

Zwyczaj pogańskich dziadów zainspirował Mickiewicza, który jednak połączył zwyczaj pogański z religią chrześcijańską. I z tym też mamy do czynienia dziś. Kościołowi nie udało się całkowicie wyplenić tych zwyczajów i postanowił włączyć je do swojej tradycji, dlatego też dziś obchodzimy Zaduszki. Nielubiane Halloween to celtycki zwyczaj kłaniania się przodkom, dziś skomercjalizowana impreza, która ma przede wszystkim bawić.

Jak się mają Dziady dziś? Może gdzieś jeszcze da się spotkać jedzenie w dwojaczkach, wynoszone na groby. Jeśli tak, to raczej prym będzie tu wiodła wieś białoruska, ukraińska czy rosyjska. Do wiosennych Dziadów nawiązuje krakowskie Święto Rękawki,

 

 

(na podstawie Piotr Grochowski, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Historia niezwykła)