Pamięci porucznika Zygmunta Procha [ARTYKUŁ ARCHIWALNY]

Ocena:

0/5 | 0 głosów

Trwają ostatnie przygotowania do niezwykłej uroczystości patriotyczno-religijnej. Poświęconej pamięci wybitnego człowieka, który swoje młode życie oddał w ofierze Ojczyźnie. Bohatersko zginął w obronie jej niepodległości i zdeptanej godności. Bronił także honoru Polaków, którzy nie ulegli przemocy i terroryzmowi najeźdźcy. Osaczony w domu, kilkakrotnie ranny, nie poddał się wrogom. Dopiero, gdy stracił przytomność, żona, Genowefa kazała gosposi otworzyć drzwi i oddać gestapowcom jego pistolet.

Stało się to w domu przy ul. Marszałka Piłsudskiego 46, 19 lutego 1944r. Kim był i skąd pochodził ten dzielny i rycerski mężczyzna. Zygmunt Proch, oficer Wojska Polskiego, Policji Państwowej i Armii Krajowej, z wykształcenia magister prawa, nie był rodakiem z tego terenu. Aczkolwiek jego mieszkańcom wyświadczał wprost nieocenione przysługi. Setki spośród nich zawdzięcza mu życie, choć nigdy ta wiedza nie dotarła do ich świadomości. 
Jako komisarz policji granatowej w Starachowicach, pełnił jednocześnie obowiązki szefa kontrwywiadu Obwodu AK. Działał więc w całkowitej konspiracji. O jego podwójnej misji wiedzieli nieliczni. Zaledwie paru najbliższych współpracowników i przełożony. 
W owych czasach obowiązywała szczególna ostrożność. Agenci gestapo nie próżnowali. 
Por. Proch, pseudonim Andrzej, sporządzał okresowe, a jak zachodziła konieczność, także doraźne raporty. Zamieszczał w nich m.in. wiadomości o planowanych przez niemiecką żandarmerię i gestapo aresztowaniach ludności, wywózkach do obozów zagłady, prowadzonej inwigilacji osób, które związane były z działalnością podziemną. W meldunkach tych wymieniał nazwiska mieszkańców, którzy mieli być deportowani do niewolniczej pracy w III Rzeszy. 
Zagrożeni represjami Polacy byli uprzedzani o czyhającym niebezpieczeństwie. W porę opuszczali miejsce stałego zamieszkania, zmieniali dowody tożsamości, albo wstępowali do oddziałów partyzanckich. Wielu spośród nich, także pod przybranymi nazwiskami, zdołało przetrwać okres straszliwej nocy okupacyjnej. Ten, który zdołał uratować życie setkom mieszkańców Starachowic i okolicznych gmin, niestety, nie zdołał zachować własnego. Co za ironia losu. Tak giną bohaterowie!
Po maturze ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu. A pięć lat później Wydział Prawa Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Po czym wstąpił do policji. W 1937r. minister spraw wewnętrznych, gen. Felicjan Sławoj-Składkowski, mianował magistra prawa Zygmunta Procha podkomisarzem Policji Państwowej i przydzielił do Wydziału Śledczego w Warszawie. 
Rodzice zakupili synowi mieszkanie. Teraz mógł się ożenić. Młodzieńcze marzenia stały się rzeczywistością. Zdobył wszystko: dyplom, stopień oficerski w policji, wcześniej w wojsku. Otrzymał mieszkanie i stanowisko. Kariera przed nim stała otworem. Tylko żyć. Agresja niemiecka, a wkrótce sowiecka zniweczyły wszystkie plany. Milionom ludzi. 
Porucznik Proch z żoną Genowefą i synkiem Zygmuntem Andrzejem, przyjechali do Starachowic. Dwa lata później przyszła na świat córka, Joanna. Kiedy tragicznego dnia, rozwścieczeni gestapowcy wdarli się do mieszkania, jeden z nich złapał za nóżki leżącą w łóżeczku dziewczynkę i zamierzał uderzyć jej główką o piec kaflowy. Zamiar ten udaremniła matka. Porucznik krwawił, ale żył.
Niemcy zawinęli go w dywan i ciężarówką zawieźli do szpitala. Po czterech godzinach zmarł na stole operacyjnym. Tymczasem w mieszkaniu trwała rewizja. Żadnych materiałów konspiracyjnych nie znaleziono. Okupanci ogołocili dom z biżuterii rodzinnej, pieniędzy, wartościowych przedmiotów i odzieży i różnych pamiątek. Ukradli nawet alkohol i żywność. Okazali się nie tylko bandytami, ale i złodziejami. 
Dla żony i jej dwójki osieroconych dzieci nastały ciężkie czasy. Przez wiele lat nie mogła w Warszawie, dokąd powróciła, ale już nie do własnego mieszkania, dostać zatrudnienia. Tułała się po znajomych. Podobnie było po wojnie. Niedostatek, a nawet głód, był codziennością. Nie mogła liczyć na żadną pomoc władz. Była przecież żoną „granatowego” policjanta, człowieka wyjętego spod prawa...
Po latach oczekiwań i starań czynionych przez miejscowe środowisko żołnierzy Armii Krajowej, wspieranych przez dokumentalistę i historyka, mgr. Zbigniewa Bielata, wspaniałą postacią por. Procha, zainteresował się starosta powiatu, Marek Bogumił, który swoim autorytetem nadał przyspieszenia pracom zmierzającym do uczczenia pamięci por. Zygmunta Procha. 
Pod patronatem miejscowych parlamentarzystów powołano Komitet Organizacyjny uroczystego odsłonięcia i poświęcenia tablic pamiątkowych, co nastąpi 30 lipca br. 
Obowiązki honorowego przewodniczącego przyjął płk. Antoni Heda „Szary”, legendarny dowódca oddziałów Armii Krajowej, które za swoje bohaterskie czyny bojowe zapisały się w historii złotymi zgłoskami.
Funkcję przewodniczącego komitetu powierzono staroście, Markowi Bogumiłowi. Członkami komitetu zostali: Janusz Wierzbicki – prezydent miasta, ks. kanonik Tadeusz Czyż – proboszcz parafii Świętej Trójcy, Roch Bahyrycz – komendant powiatowy policji, Paweł Wrona – wojskowy komendant uzupełnień, Dariusz Dąbrowski – przewodniczący Rady Powiatu, Ryszard Nosowicz – przewodniczący Rady Miejskiej, Cezary Berak – Rada Społeczna AWS , Zbigniew Bielat – Rodzina Katyńska, Stanisław Kępiński – Rada Kombatancka, Adam Krupa  NSZZ „Solidarność”, Maria Kucharska – prezes Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, Edmund Rachtan – Koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Aleksander Tkaczyk – PTH, Janusz Skurski – Starostwo Powiatowe. 
Program uroczystości, które odbędą się w niedzielę, 30 lipca br., przedstawia się następująco:
Godz. 9.30, złożenie kwiatów na grobie por. Zygmunta Procha, z udziałem jego rodziny. 
Godz. 10.30, złożenie kwiatów pod tablicą pamiątkową, przy ul. Marszałka Piłsudskiego, w miejscu rozbicia aresztu i uwolnienia 7 sierpnia 1943r. grupy więzionych osób. Akcji tej dokonał oddział AK dowodzony przez por. Antoniego Hedę – „Szarego”. Uczestnictwo zapowiedział sam bohater tego czynu. 
Godz. 11.00, odsłonięcie i poświęcenie tablicy pamiątkowej o treści następującej: „W tym domu mieszkał i w dniu 19 lutego 1944r. zginął w walce z Niemcami porucznik Zygmunt Proch, oficer policji i Armii Krajowej, organizator i szef kontrwywiadu Komendy Obwodu Iłżeckiego „Baszta” AK. „Ojców naszych ziemio święta, ziemio wielkich cnót i czynów. Tyś wskroś jest przesiąknięta krwią ofiarną swoich synów”. Weterani AK i Przyjaciele. Starachowice A.D. 2000”. 
Godz.11.45, zbiórka pocztów sztandarowych na placu przed kościołem Św. Trójcy
Godz.12.00, uroczysta Msza Święta
Godz.13.00-13.30, przemarsz uczestników uroczystości pod Komendę Powiatową Policji w Starachowicach
Godz. 13.30, odsłonięcie i poświęcenie tablicy pamiątkowej. Słowa inskrypcji brzmią: „Pamięci porucznika Zygmunta Procha, prawnika, oficera Wojska Polskiego i Policji, twórcy i szefa kontrwywiadu Komendy Obwodu Iłżeckiego Armii Krajowej w latach 1940-1944. Poległego w walce z Niemcami w wieku 38 lat, 19 lutego 1944r. w Starachowicach. Bóg – Honor – Ojczyzna. Weterani AK i Przyjaciele. Starachowice – 2000”. Aktu odsłonięcia dokonają córka i syn Porucznika, płk. Antoni Heda „Szary” oraz Roch Bahyrycz – komendant powiatowy policji. 
Już parokrotnie postulowałem do władz miasta, aby jednej z ulic, ewentualnie którejś ze szkół tutejszych, albo położonej na terenie powiatu nadać imię por. Zygmunta Procha. Mam nadzieję, że po niedzielnej uroczystości temat ten dojrzeje i w miarę w krótkim czasie doczeka się realizacji.
Zygmunt Samborski

ARTYKUŁ ARCHIWALNY GAZETA STARACHOWICKA NR.31 2000 r.