Wierni do ostatniej godziny

29 czerwca 1940 r. w podskarżyskim lesie, hitlerowcy zamordowali 760 Polaków. Wśród 150 zidentyfikowanych ofiar tej zbrodni, ponad 20 to starachowiczanie. A było ich z pewnością znacznie więcej.

Masakra na uroczysku Brzask, to największa egzekucja Polaków dokonana przez hitlerowców na terenie Generalnego Gubernatorstwa, w ramach akcji o kryptonimie Ausserordentliche Befriedungsaction (nadzwyczajne środki zapobiegawcze), w skrócie AB. Zaplanowana i zrealizowana przez hitlerowców akcja pacyfikacyjna miała miejsce wiosną i latem 1940 r. Jej celem było wyniszczenie polskiej inteligencji i pozbawienie podbitego narodu warstw przywódczych. Realizacją w imieniu najwyższych władz III Rzeszy, kierował generalny gubernator Hans Frank.W ramach akcji rozstrzelanych zostało ok. 6,5 tys. Polaków. Kolejne kilka tysięcy trafiło do obozów koncentracyjnych, gdzie wielu z nich również poniosło śmierć.

Akcja AB objęła również tereny byłego województwa kieleckiego. Jak szacują historycy niemieccy okupanci zamordowali tu ok. 1,3 tys. osób. Jej ofiarą padli mieszkańcy Kielc, Radomia, Częstochowy, Ostrowca, Skarżyska oraz innych miast i miejscowości, w tym oczywiście Starachowic.

Na ich losach szczególnie tragicznym piętnem odcisnęła się zorganizowana i przeprowadzona przez radomską komendę Sipo w ramach AB, akcja "Skarżysko". W czerwcu 1940 r. hitlerowcy zatrzymali aresztowali 800 osób. Przed egzekucją byli oni więzieni m.in. w szkołach powszechnych nr 1 i 2 w Skarżysku - Kamiennej, gdzie poddani zostali okrutnym przesłuchaniom. Cytowane poniżej fragmenty zeznań świadków tych tragicznych wydarzeń pochodzą z katalogu przygotowanej przez kielecki IPN wystawy "Akcja AB na Kielecczyźnie", którego autorami są sędzia Andrzej Jankowski oraz dr Tomasz Domański Ich świadkiem był woźny w szkole nr 1 Stanisław Sołtysiak. Przytoczmy fragmenty jego zeznań przed Główną Komisją Badania Zbrodni przeciw narodowi polskiemu: "Przesłuchiwano ich na terenie szkoły regularnie o 10-tej i 17.00, gdyż w takich godzinach słychać było okropne krzyki i jęki, tak, że nieraz specjalnie wychodziliśmy z żoną z domu, bo nie mogliśmy tego słuchać" - zeznawał Stanisław Sołtysiak, woźny w szkole nr 1. 29 czerwca doszło do egzekucji. Skatowane ofiary ładowano po 20 - 30 na ciężarówki, które odjeżdżały i po niecałej godzinie ponownie wracały po więźniów. Ten dzień tak wspomina Edward Paszkiem, kolejny ze świadków:

"W pewnym momencie zauważyłem na ścieżce stojącego przede mną hitlerowca w hełmie. Wiedziony odruchem skryłem się w zaroślach.(...) Las był gęsto podszyty i wartownik mnie nie zauważył. Leżąc w zaroślach usłyszałem nagle dochodzące z części lasu położonej za miejscem, w którym stał wartownik, odgłosy wystrzałów. Słychać było pojedyncze strzały, serie strzałów i wybuchy granatów ręcznych. Słychać było również ludzkie krzyki. Strzelanina ucichła, a następnie powtórzyła się jeszcze kilkakrotnie w odstępach czasu 10 -15 minut". Po egzekucji pozostały dwa zasypane długie doły. "W pobliżu dołów widać było na runie leśnym, pniach drzew i gałęziach zakrzepłe krwawe plamki i kawałki mięsa, nad którymi unosiły się roje much. Na pniach młodych sosen widoczne były białe ślady okaleczeń przez kule" - zeznawał mieszkający niedaleko Henryk Matuszewski. Sołtysiak zeznał, że tuż po egzekucji oprawcy opuścili szkołę. "Około 19.00 żona odważyła się wejść do szkoły, po czym wróciła do domu i powiedziała, że w szkole nie ma żywego ducha".

Lista starachowiczan zamordowanych w lesie Brzask

Henryk Biernacki - lat 39, nauczyciel, por. rezerwy WP, Tadeusz Dąbrowski, Czesław Detwiński, Władysław Dudek, Władysław Górecki, Wiktor Kwiatkowski - lat 35, Marian Kowalik, Jan Konieczny vel Konieczniak - lat 34, Michał Łoś vel Łosz - lat 40, Józef Michalski, Stefan Misztal, Stefan Mościcki, Teofil Nowicki, Michał Pawlik - lat 24 - nauczyciel, Czesław Pisarski vel Pisarek - lat 30, Hubert Resiak, Władysław Sewrak - lat 39, Kazimierz Stróżycki, Marian Szymański, Leszek Wesołowski. Cześć ich pamięci!

Oczywiście lista nie jest kompletna, dlatego zwracamy się z prośbą do wszystkich, którzy mogliby ją uzupełnić, lub w inny sposób poszerzyć naszą wiedzę na ten temat, o kontakt pod nr tel. 41- 274 70 93.

Doroczne uroczystości poświęcone pamięci pomordowanych na Brzasku odbędą się w tym roku w najbliższą niedzielę, 24 czerwca. Bliższe informacje na ten temat będzie można znaleźć na stronie internetowej Powiatu Skarżyskiego

(korzystałem z: A. Jankowski, T. Domański, Akcja AB na Kielecczyźnie, Kielce 2009 (katalog wystawy), S. Piątkowski, Powiat starachowicki jako obszar działania urzędu Komendanta Policji Bezpieczeństwa w Radomiu w Historia Ziemi Starachowickiej, tom II, L. Kaczanowski, B. Paprocki, Miejsca Pamięci Narodowej 1939 - 1945 w województwie kieleckim).