Świętokrzyska zapaska po nowemu

Ocena:

5/5 | 2 głosów

W Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach jest do obejrzenia wystawa zatytułowana „Pasiak Świętokrzyski”. To zbiór obrazów kielczanki Karoliny Sideł – Kozieł, która pokazała w nich swoją fascynację  tytułowym pasiakiem, czyli elementem kobiecego stroju ludowego z regionu Gór Świętokrzyskich. Do prac artystka dołączyła kilka sztuk tej folklorystycznej garderoby, którą odziedziczyła po swojej rodzinie.     

fot. Gazeta Starachowicka

Pasiak, lub zapaska świętokrzyska. Te słowa choc używane wymiennie, oznaczają jednak dwie różne rzeczy. Pasiak to nazwa wzoru na tkaninie, z której zrobiona jest zapaska. Tworzą go paski lub prążki i stąd nazwa. Natomiast zapaska to pasiasta część stroju noszona przez mieszkanki wsi. Miała formę wydłużonego prostokąta przyszytego po mocnym zmarszczeniu  do taśmy pełniącej funkcję paska lub troków, w zależności od sposobu noszenia. A te były dwa. Kobiety zakładały zapaskę na spódnicę i wiązały w pasie jak fartuch. I już wiadomo, dlaczego tak ją nazwano. Ale była też zapaska zarzucana na plecy jak peleryna i zawiązywana na piersiach. Taki sposób noszenia przetrwał na niektórych świętokrzyskich wsiach wyjątkowo długo, bo nawet do lat 90 - tych XX wieku, o czym świadczy choćby przykład mojej nieżyjącej już babci zamieszkałej w okolicach Bodzentyna. Ona i dużo starszych kobiet zarówno z jej wsi, jak i tych położonych po sąsiedzku nosiło zapaski na plecach praktycznie w każdą niedzielę i święta. Zakładały je na bardzo konkretną okazją, a był nią udział we mszy świętej, czy procesji, bo był to strój uroczysty, który po przyjściu do domu zaraz się zdejmowało. Pasiaste zapaski nie są typowo świętokrzyskim pomysłem, są obecne w folklorze wielu regionów Polski, choćby w stroju łowickim. Ale nasz region używa charakterystycznych kolorów: jest to żywa czerwień przecinana czarnymi prążkami. Choć też nie do końca, bo często widywało się zapaski przypominające tęczę. Taką miała moja babcia, ale również czerwono - czarną, bordowo - czarną oraz jednolicie czarną.   

Zapaski nosiły też kobiety z rodziny autorki wystawy, która w miniony piątek została otwarta w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach. Dr Karolina Sideł-Kozieł, absolwentka Instytutu Sztuk Pięknych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach przywiozła ze sobą kilka sztuk tych pamiątek. Zaprezentowała je wraz z obrazami, w których wykorzystała charakterystyczny wzór z pasków do stworzenia artystycznych wariacji.  

- Szukając motywu na moje studia wybrałam zapaskę, bo pamiętałam ją z dzieciństwa. Na początku zainteresowały mnie jej kolory i rytm. Później jednak zaczęłam się zastanawiać nad jej historią: ko ją wytwarzał, kto nosił, jacy to byli ludzie.    Chciałabym, żeby pasiak świętokrzyski poszedł w świat, żebyśmy się go nie wstydzili. To ostatni moment, żeby ratować oryginalne wyroby - mówiła artystka w trakcie wernisażu.      

- Wydawałoby się, że tradycja świętokrzyska została już mocno wyeksploatowana. A jednak okazuje się, że może nadal inspirować, że ten temat można eksplorować w przestrzeni sztuki - zauważył Paweł Kołodziejski, dyrektor Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach.

- Jak na krótki staż artystyczny i młody wiek pani Karolina osiągnęła już bardzo wiele.  Uczestniczyła w ponad 100 wystawach zbiorowych i kilkudziesięciu indywidualnych. Jej twórczość była wielokrotnie nagradzana m.in. Świętokrzyską Nagrodą Kultury. Była też stypendystą ministra kultury i dziedzictwa narodowego - dodał dyrektor.  

Wystawę „Pasiak Świętokrzyski” można oglądać do 17 września w muzealnej Galerii w Wieży.

iwo