O dziewczynie, co folksdojczem została

Poznajmy jedną z takich osób. 

Ma na imię Melania, przychodzi na świat w Łodzi w rodzinie ewangelickiej. Jej matka jest Niemką. Melania przez kilka lat uczy się, a potem pracuje w Poznaniu, w 1928 roku poznaje Bolesława Morawskiego, za którego wychodzi za mąż, dwa lata później obydwoje przeprowadzają się do Starachowic. Bolesław jest kapitanem Wojska Polskiego i zostaje przeniesiony do pełnienia służby w Wierzbniku, gdzie zajmuje stanowisko zastępcy komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień.

Uliczki najstarszej części miasta wypełniały się nawoływaniami, w dni targowe pełno tu było wyzwisk i gwizdów gapiów. Z balkonów starych kamienic zamieszkanych przez robotników i biedotę obserwowały go czujne oczy, a domy z popękanymi, odrapanymi fasadami i plamami wilgoci stały ściśnięte jeden przy drugim niczym niechętny mu tłum. Mężczyzna zagryzł usta, pokręcił głową i wszedł do kamienicy przy Iłżeckiej 55.

To pod tym adresem pracował Bolesław Morawski. Z żoną Melanią zajmował wynajęty domek przy ulicy Słowackiego - dzisiejsza Armii Krajowej 32.

Mały dom stał pod skałkami. Taka mała wiejska i sielska rezydencja. Za oknami codziennie rozgrywał się koncert ptasich treli, a skrzydlaty mikroświat radośnie zapraszał mieszkańców do udziału w przedstawieniu. Niejeden raz wsłuchani w ciszę zżywali się z odgłosami przyrody celebrując chwile.

W zwyczajne życie małżonków wkracza brutalnie czas II wojny światowej. Brutalnie, młoda żona straci męża i nigdy nie dowie się, jaki los go spotkał. 6 września 1939 roku kapitan Morawski zostanie ewakuowany, wraz z całym personelem PKU, na wschód i ślad po nim ginie. Melania do końca życia (umrze w 1982 roku) będzie przekonana, że podzielił on los Katyńczyków.

Żeby się utrzymać Melania zatrudnia się w Zakładach Starachowickich, zna świetnie język niemiecki, ma tu znajomych, doskonale odnajduje się w środowisku, a to oznacza, że staje cię cenna dla niemieckiego okupanta. Oni złożą jej propozycję, ona ją przyjmie.

W pamiętniku właściciela domu, który wynajmowali Morawscy, Leona Snopczyńskiego zanotowano:

- Melania po wkroczeniu Niemców zadeklarowała się jako folksdojczka, nawiązała szerokie znajomości z różnymi oficerami, korzystając przy tym z dobrego zaopatrzenia i przyjemności.

W wynajmowanym przez Melanię domu często bywali oficerowie niemieccy, co nie uszło uwadze konspiratorów z Podziemia Polskiego. Wiedziano o sympatiach Melanii Morawskiej, wiedziano, że nie miała oporów przez tym, by wyrzec się narodowej przynależności. 

Za folkslistę zapłaciła, skazana w roku 1947 przez Sąd Okręgowy w Radomiu "za odstępstwo od narodowości Polskiej" na 4 lata więzienia oraz pozbawienie praw publicznych na okres 5 lat. Wyrok odsiedziała w bydgoskim więzieniu - Fordonie. Po wyjściu z więzienia osiedliła się w Sztumie, przy rodzinie męża, rozpoczęła pracę w piekarni. Nigdy nie zdecydowała się mieszkać w Niemczech, mimo możliwości.

Nie znam motywów działania Melanii, nie wiadomo dlaczego zdecydowała się na współpracę z niemieckim okupantem. inna rzecz, ze Melanię Morawską zaliczono do drugiej kategorii folksdojczów - osób, które przyznawały się do niemieckiej narodowości, posługiwały językiem niemieckim ale zachowywały się biernie. 

Zdaje się i chcę w to wierzyć, że chodziło o męża. Zniknął i "uporczywie go nie było". Mieli tylko siebie, do domu i do rodziny bylo daleko, Melania byla w Starachowicach sama. Może chciała się czegokolwiek o mężu dowiedzieć? Może wierzyła, że dopóki jest cień szansy, to ona to wykorzysta? 

Chcę wierzyć, że tak właśnie było. 

Co ciekawe rodzina męża Melanii, czyli Morawscy byli mocno zasłużeni dla walki o polskość Powiśla. Mąż Melanii najpierw studiował farmację na Uniwersytecie we Wrocławiu, w 1914 roku został wcielony do niemieckiej armii, w której walczył do końca wojny. Za to, że stał po stronie Polski w walce o Powiśle groził mu proces o zdradę niemieckiej armii stanu. Z sobie podobnymi uciekał ze Sztumu do Polski - w sierpniu 1920 roku wstąpił do Wojska Polskiego, gdzie doszedł do stopnia kapitana. Potem... ożenił się i przybył do Starachowic i... resztę znacie.

Bohater, który wychodzi z niemieckiej armii i walczy o Polskę  i jego żona, która Polski się wyprze i stanie po niemieckiej stronie - niezwykle kręte potrafią być meandry historii i ludzkich losów. Jeśli zainteresowałam Was odrobinę historią rodziny Morawskich to zachęcam do zdobycia książki "Trudna polskość. Morawscy – pięć pokoleń i pół", w której jeden z rozdziałów poświęcony jest właśnie postaci  Melanii.

 

(Za inspirację dziękuję Adamowi Brzezińskiemu).